Feridüddin-i Attar’dan,
Pendnâme; Şark-İslâm klâsikleri arasında, sekiz asırlık bir tarih armağanı olan, değerli bir eserdir. Bu eser; genel bir bakışla, İslâmî bir temele dayanan ahlâk ve âdab kaidelerini, kısa formüller halinde, gençliğe aşılamak maksadıyla yazılmış didaktik bir eserdir.
Eser, insanlık duygularını, beşeri faziletlerle, muâşeret usullerini, hatta en basit yaşayış tarzlarını, kuvvetli ve ahenkli, bir mesnevi kalıbı içinde, kısa formüller halinde, her seviyeye hitap eden, müspet ve kuvvetli fikirlerin de serpiştirilmiş olmasına göre, uzun bir tecrübenin, derin ve kapsamlı bir bilginin rehberliğiyle, pratik hayatta, bahtiyar geçinmenin sırlarını da öğretir. Esre, satır başlarına konulan ser levhalarla yazılmıştır.
Tanrı’yı Anma Bahsi
Ey Oğul !.. Eğer adalet ve ihsanından haberin varsa daima Tanrı’yı an. Geceyle gündüzü, Allah’ı anmakla yaşat, günlerini, gaflette geçirme. Allah zikri, bu ruhun gıdası, bu yaralı gönlün merhemidir. Tanrı zikri, sana can yoldaşı olduktan sonra, nasıl köşk ve saray hevesinde olabilirsin? Tanrı’yı unuttuğun anda, Şeytan’la
yoldaş olursun. Ey iman ehli !.. Tanrı zikrini dilinden bırakma ki iki âlemde, şeref ve kuvvet bulasın. Zikirde önce ihlâs gereklidir. Samimi olmayan zikir, nasıl dürüst olabilir?
Padişahlara Zararlı Olan Şeyler
Ey Kardeş!.. Dört huy padişahlara zarar verir. Padişah, herkes yanında kahkaha atarsa şüphe yok ki heybetine eksiklik gelir. Öyle her fakirle düşük kalkmak da padişahın değerini azaltır. Hele kadınlar ile fazla halvete çekilirse kendini hürmetsiz bir şah mevkiine düşürür. Cihana hükmetmek kudretine sahip olanlar, halkı incitmemek cihetine meyil gösterirler.
Padişahlara adalet ve kerem yaraşır.Ta ki âleme bu nimetlerle sevinç, ferahlık getirsinler.Padişah bir kere zulüm ahengini tutturdu mu ona ne ordunun ne de hazinenin bir faydası olur.
Ama adaletli ve güleç yüzlü olursa memlekette temel tutar. Sultan bir leşkere kerem ve insanda bulunursa uğrunda yüzlerce insan can ve başlarını feda ederler.
Susmanın Faydalarına Dair
Ey Kardeş!.. Sen Hakkı arayan bir insan isen, Tanrı buyruğundan başka bir konuda ağız açma. Eğer, hiç ölmeyecek olan Allah’a dair bir bilgin varsa ağzına sükut mührünü vur. Yavrum !.. Öğüt dinle. Kurtuluş istiyorsan dilini tut. Çok konuşanların göğüsleri içinde kalpleri hastadır.
Akıllıların adeti sükût, cahilin adeti unutkanlıktır. Gıybet ve yalancılıktan ziyade sükût gereklidir. Daima söylemeye düşkün olan kimseler ahmaktırlar. Kardeşi !.. Hakkı öğmekten başka söz söyleme.Doğru sözü de hakkı kötüleme yolunda sarfetme. Düzgün söz söylemeğe düşkün olanların ne hünerleri varsa hepsi yağmaya gider. Çok konuşmak kalbi beden içinde öldürür. O sözler, isterse Aden incisi olur.
Sanatlı söz söylemeye çabalayanlar da gönüllere ıstırap verirler. Git dilini ağzına hapset,halktan hiçbir şey bekleme, kendi ayıbını görebilenlerin ruhlarında bir kuvvet belirir.
Ayıpları Açıklama Bahsi
Kardeşim!..Halkın ayıplarını yüzüne vurma ki bir başkası da senin gizli perdeni yırtmasın. Gönlünün arzusuna göre iş yapma ki sırtına pişmanlık yükü yüklemeyesin. Ey hürmet ehli !.. Halkın değerini tanırsan halk da sana saygı duyar.
Cihanda bir değer sahibi olmayanı diri sayma. O ancak ölülerdendir. Kanaatten nasibi olmayanı, dünya malı nasıl zengin etsin? Alçak gönüllü ol, edepli yaşamağa alış, günahtan sakınanların dostluğunu iste, sabır yolunu ara, kimseyi incitme ki hüner alanında ün salasın. Zamane bilginleri tiryaka, cahilleri de öldürücü zehire benzerler. Ey Hoca !.. Halk tiryaktan şifa bulur, fakat zehirden kim hayat bulabilir? Sabır yumuşak huyluluk, bilgi gönül tiryakıdır. Hırs, kin, garaz ise öldürücü zehirdir.
Güzel Huylara Dair
Dört şey büyüklüğe delildir. Bu meziyetlere sahip olan büyük adam olur. İlme karşı hesapsız saygı göstermek halka doğru cevap vermek. İrfan ve akıl sahipleri, ilim ve akıl ehli olanları değerli görür.
Ey Kardeş !.. Tam akıllı bir insan isen, halka karşı tatlı dilli ol. Ekşi yüzlü, acı sözlü kimselerden, dostları yüz çevirirler. Düşmandan sakınmayan, sonunda ondan cefa ve zarar görür. Düşmanı yanına yaklaştırma, ondan uzak bulunmak daha hayırlıdır. Daima dostlarla birlikte bulun, elinden gelirse düşmanın yüzünü görmemeye çalış. Dostlar arasında neşeli yaşa, aklın varsa düşmandan uzak kaç. Ey Oğul !.. Azık yolunu ara, dedikoduları bir yana bırak.
Talihsizlik Alâmetleri
Dört şey bedbahtlık eseridir. Cahillik, tembellik, bunlar çok zordur. Hele bîkeslik
(kimsesizlik), nâkeslik (bayağılık) bütün bu dört alâmet, kötü talihin belirtileridir. Kulluk sevdasında koşanlar, şüphesiz ki saadet ehli olurlar. Her kim kendi heveslerini ayak altına alırsa nefişçiği ile savaşabilir.
Cihanda yalnız uyku ve yiyecek düşüncesinde olan kimse, kıyamette ateşten kurtulamaz, murat ve arzudan yüz çevir de Tanrı katına yönel. Murat sürmenin sonu, muratsız kalmayı gerektirir. Tanrı adamı, iyi ün bırakmaya çalışır.
Ey biricik oğul !.. Mademki Allah’ın emrini, nehyini tutuyorsun, murdar nefsin arzularına uyma. Allah’ın emir ve nehiylerini, Kur’ân’dan dinle, dünya sevinç yeri değildir, aklını başına al. Devam edecek.
Guzel Söz : Mal u mülke olma mağrur, deme var mı ben gibi
Bir muhalif yel eser, savurur harman gibi