Osmanlı İmparatorluğu, 1876 yılına
kadar mutlak monarşi, 1876-1878
ve 1908-1918 arasında meşrutiyet ile
yönetilmiştir. I. Dünya Savaşı’nda yenilgiye
uğramasından sonra işgale uğrayan Anadolu’da
halkın işgalcilere karşı Mustafa Kemal
Paşa önderliğinde vermiş oldukları Millî Mücadele,
1923 yılında millî güçlerin zaferi ile sonuçlanmıştır.
Bu süre zarfında , “Büyük Millet Meclisi”
adıyla 23 Nisan 1920’de Ankara’da toplanan
halkın temsilcileri, 20 Ocak 1921’de Teşkilat-ı
Esasiye Kanunu adlı yasayı kabul ederek egemenliğin
Türk ulusuna ait olduğunu ilan etmiş
ve 1 Kasım 1922’de
aldığı kararla saltanatı
kaldırmıştır. 27 Ekim
1923’te İcra Vekilleri
Heyeti’nin istifası ve
yerine meclisin güvenini
kazanacak yeni
bir kabinenin kurulamamasından
dolayı
Mustafa Kemal Paşa,
yönetim şeklinin
Cumhuriyet olması
için İsmet İnönü ile
birlikte bir yasa değişikliği
tasarısı hazırlamış,
29 Ekim 1923’te
Meclis’e sunmuştur.
Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nda yapılan değişikliklerin
kabulü ile Cumhuriyet, Türkiye Büyük
Millet Meclisi tarafından ilan edilmiştir.
Cumhuriyet ilan edildiği sırada 29 Ekim günü
bayram ilan edilmemiş, kutlamalar konusunda
bir düzenleme yapılmamıştır. 29 Ekim gecesi ve
30 Ekim günündeki şenlikleri halk kendiliğinden
organize etmiş. Ertesi yıl, 26 Ekim 1924 tarihli
986 numaralı kararname ile Cumhuriyet’in ilanının
101 pare top atılarak ve planlanacak özel
bir programla kutlanmasına karar verilmiştir.
1924 yılında yapılan kutlamalar, daha sonra yapılacak
olan Cumhuriyet’in ilanı kutlamalarının
başlangıcı olmuştur. 2 Şubat 1925’te Hariciye
Vekaleti tarafından düzenlenen bir yasa teklifinde
29 Ekim’in bayram olması önerilmiştir. Bu
teklif Meclis Anayasa Komisyonu tarafından incelenmiş
ve 18 Nisan’da karara bağlanmıştır.19
Nisan’da ise teklif TBMM tarafından kabul edilmiştir.
“Cumhuriyetin İlanına Müsadif 29 Teşrinievvel
Günüünn Milli Bayram Addi Hakkında
Kanun” ile 29 Ekim’de Cumhuriyet Bayramı’nın
millî bayram olarak kutlanması resmi bir hüküm
haline gelmiştir. Cumhuriyetin ilan edildiği gün,
1925’ten itibaren ülke içinde ve dış temsilciliklerde
resmî bir bayram olarak kutlanmaya başlanmıştır.
Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında 1933
yılında gerçekleşen onuncu yıl kutlamalarının
ayrı bir yeri ve önemi bulunmaktadır. 1923’te
kurulan Cumhuriyet’in on yıl gibi kısa bir süre
içinde gerçekleştirdiği reformların ve ekonomik
kalkınmanın halka ve tüm dış dünyaya gösterilmek
istenmesi Cumhuriyet Bayramı kutlamalarına
farklı bir anlam yüklenmesine neden
olmuştur. Onuncu yılda kutlamalar önceki bayram
kutlamalarından çok daha geniş bir şekilde
düzenlenmiştir. Hazırlıklar için 11 Haziran 1933
tarihinde TBMM’de görüşülen ve 12 maddeden
oluşan 2305 sayılı “Cumhuriyet’in İlanının
Onuncu Yıl Dönümü Kutlama Kanunu” kabul
edildi. Bu yasa ile 10. yıl kutlamalarının üç gün
sürmesi ve bu günlerin resmî tatil olması kararlaştırılmıştır.
Yurt genelinde, 10. yıl bayram kutlama törenlerinin
yapıldığı yerlere “Cumhuriyet Meydanı”
adı verilmiş ve isim koyma törenleri yapılmıştır.
İsim konma törenleri sırasında hatıra olarak
“Cumhuriyet Anıtı” veya “Cumhuriyet Taşı”
denilen anıtlar yapılmıştır. Mustafa Kemal, Ankara
Cumhuriyet Meydanı’nda Onuncu Yıl Nutku’nu
okumuştur. Onuncu Yıl Marşı bestelenmiş
ve marş her yerde okunmuştur. 1934 yılından
1945 yılına kadar yapılan Cumhuriyet Bayramı
kutlamaları bazı değişiklikler dışında 1933 yılında
yapılan Cumhuriyet Bayramı kutlamaları örnek
alınarak düzenlenmeye devam etmektedir.